Xu thế thương mại mới – không ít thách thức đối với một nền kinh tế Việt Nam

Hệ thống thương mại đa phương có thể sẽ còn gặp không ít thách thức. WTO đã đưa Hiệp định Tạo thuận lợi thương mại vào thực hiện từ năm 2017, song bước tiến này là không đủ. Tranh chấp thương mại giữa các nền kinh tế lớn trở nên thường xuyên và gây lo ngại hơn bao giờ hết.

Việc xử lý tranh chấp thương mại đã nâng thành hành động pháp lý, không còn dừng ở mức trao đổi, đàm phán song phương. Các vụ kiện lên WTO trở nên phổ biến khiến một số nền kinh tế lớn đã nhìn nhận khác nhau về vai trò và tôn chỉ của tổ chức này trong thời gian tới.

Việc giới lãnh đạo cấp cao APEC, lần đầu tiên trong lịch sử APEC, không thông qua được tuyên bố chung tại Port Moresby, Papua New Guinea chính là kết quả không mong muốn, bởi nguyên nhân một phần là sự thiếu đồng thuận về việc tiếp tục ủng hộ hệ thống thương mại đa phương. Nếu không quyết tâm và trao đổi thẳng thắn hơn nữa, các nền kinh tế thành viên APEC có thể tiếp tục gặp khó khăn trong việc thực hiện mục tiêu Bogor vào năm 2020 và xây dựng tầm nhìn APEC sau 2020.

Các nỗ lực thúc đẩy hợp tác, liên kết kinh tế ở cấp khu vực, nhiều bên và song phương vẫn tiếp diễn, song đã chậm lại. Trong khi đó, cạnh tranh địa – chiến lược giữa các siêu cường kinh tế ở khu vực cũng ảnh hưởng không nhỏ đến việc thiết kế và đàm phán các FTA.

Xu hướng này càng đặc biệt rõ hơn ở các vấn đề mới, chẳng hạn như thương mại điện tử, sở hữu trí tuệ… Do vậy, cân nhắc và quyết định tham gia đàm phán mỗi FTA đang trở nên khó khăn hơn, đặc biệt là đối với các nước đang phát triển.

Những xu thế trên có thể đem lại một số cơ hội quan trọng cho Việt Nam. Với việc chuẩn bị thực hiện CPTPP và chờ phê chuẩn EVFTA, Việt Nam được đánh giá là có thể cải thiện đáng kể thị trường xuất khẩu, qua đó tạo thêm việc làm và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư ước tính CPTPP có thể giúp GDP và xuất khẩu của Việt Nam tăng tương ứng 1,32% và 4,04% đến năm 2035. Tuy nhiên, mức tăng thực tế có thể cao hơn nếu Việt Nam có những cải cách thể chế kinh tế thực chất và thu hút được những dự án đầu tư có chất lượng cao.

Những hàng rào kỹ thuật mang hơi hướng bảo hộ ở các thị trường phát triển cũng đòi hỏi doanh nghiệp Việt Nam phải không ngừng nâng cao khả năng cạnh tranh, khả năng thích ứng và đổi mới khoa học – công nghệ.

Những thành tựu của cách mạng công nghiệp 4.0 nếu được kịp thời ứng dụng ở những lĩnh vực như logistics, tài chính, tổ chức sản xuất hàng công nghiệp xuất khẩu, dịch vụ hành chính công… sẽ giúp giảm chi phí và cải thiện khả năng cạnh tranh cho doanh nghiệp Việt Nam.

Những xu thế trên đang kéo theo không ít thách thức đối với một nền kinh tế mở như Việt Nam.

Thứ nhất, xử lý hài hòa yêu cầu thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và ổn định kinh tế vĩ mô trong bối cảnh thương mại thế giới có nhiều bất định là không dễ. Các nghiên cứu cho thấy chiến tranh thương mại Mỹ – Trung có thể khiến tăng trưởng GDP toàn cầu suy giảm, dù ở mức độ khác nhau. Nếu chính sách ứng phó thiếu linh hoạt, Việt Nam có thể rơi vào suy giảm tăng trưởng kinh tế.

Thứ hai, thách thức đối với duy trì cải cách sẽ lớn hơn nếu quá tập trung vào xử lý tác động bất lợi từ chiến tranh thương mại Mỹ – Trung nói riêng và sự gia tăng chủ nghĩa bảo hộ nói chung. Trong khi ấy, chậm trễ trong cải cách có thể ảnh hưởng đến động lực phát triển doanh nghiệp cũng như khả năng bắt kịp, đi cùng và vượt lên trong cuộc cách mạng số.

Thứ ba, Việt Nam phải đối mặt với tác động chuyển hướng thương mại từ chiến tranh thương mại Mỹ – Trung. Xử lý thách thức này càng khó hơn khi thương mại điện tử xuyên biên giới đã phổ biến hơn, đi kèm với rủi ro tấn công an ninh mạng.

Một số nhà đầu tư có thể chuyển địa điểm từ Trung Quốc sang Việt Nam. Khi ấy, việc sàng lọc các dự án phù hợp với yêu cầu trên cả các khía cạnh kinh tế, xã hội lẫn môi trường là một nhiệm vụ khó khăn.

Thứ tư, cuộc chiến thương mại kéo dài giữa Mỹ và Trung Quốc có thể sẽ ảnh hưởng sâu rộng tới tăng trưởng và thương mại toàn cầu, lan truyền làn sóng bảo hộ sang các thị trường khác. Các sản phẩm xuất khẩu chủ lực của Việt Nam vào nhiều thị trường có thể gặp phải các biện pháp hạn chế thương mại.

Bản thân việc USD lên giá và rủi ro các nước phá giá nội tệ cũng làm tăng thách thức đối với điều hành tỷ giá, thương mại và thị trường tài chính của Việt Nam.

Những xu thế mới về thương mại sẽ còn tiếp diễn, ít nhất trong trung hạn. Chính phủ, các bộ, ngành hiện đã có thêm kinh nghiệm và dư địa chính sách để ứng phó với những xu thế thương mại mới. Dù vậy, nước ta vẫn cần cải thiện chất lượng điều hành và cải cách thể chế kinh tế.

Thêm nữa, công tác hoạch định chính sách cần thêm yếu tố “bình tĩnh” để tránh bị cuốn theo những diễn biến nhanh và quá mức của thị trường tài chính và các tiến bộ công nghệ.

ĐỖ THẮNG HẢI – Thứ trưởng Bộ Công Thương/NGUYỄN HOÀNG ghi