Lê Năng Hùng: Cơn ác mộng ô nhiễm không khí

0
430

Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP) chọn chủ đề Ngày Môi trường thế giới 5/6 năm 2019 là “Ô nhiễm không khí”, và mới đây ấn phẩm tiêu biểu Từ điển Oxford của Nhà Xuất bản Đại học Oxford Anh quốc nổi tiếng với các công trình nghiên cứu ngôn ngữ quy mô, uy tín, vừa chọn “climate emergency” (tạm dịch : “tình trạng khẩn cấp về khí hậu”) là “từ của năm 2019”, chứng tỏ diễn biến tiêu cực của khí hậu đến mức cấp cứu để ngăn chặn trước khi quá muộn. Rõ ràng cặp đôi Biến đổi khí hậu và Ô nhiễm không khí đang dần hiện diện rõ nét như 1 đề tài thời sự đen tối của nhân loại.

Tác giả bài viết.

Thực trạng báo động của ô nhiễm môi trường không khí

Trong các dạng ô nhiễm với hệ sinh thái và cuộc sống con người, ô nhiễm không khí là đáng sợ nhất vì sức lan tỏa sâu rộng, dễ gây nhiễm, sự cảm thụ mờ nhạt nhưng tác động trực tiếp, nhanh chóng, ảnh hưởng nặng nề lên cơ thể con người và động vật. Người ta sống cả tháng thiếu ăn, cả tuần thiếu nước nhưng không thể quá vài chục phút thiếu không khí và sẽ chết dần trong ngột ngạt nếu bầu không khí có chất lượng tệ hại, ô nhiễm. Chính vì thế ô nhiễm không khí là thứ vấn nạn nghiêm trọng mang tầm xuyên quốc gia và đang là thách thức đau đầu nhất của cả thế giới.

Hình ảnh khói bụi ở Hà Nội.

Ô nhiễm Không khi và Biến đổi khí hậu: Cặp bài trùng tai họa

Ô nhiễm không khí có liên quan chặt chẽ với biến đổi khí hậu, trong đó quá trình đốt cháy nhiên liệu hóa thạch vừa gây ô nhiễm không khí, vừa là tác nhân chính gây biến đổi khí hậu và biến đổi đó tác dụng đảo chiều làm tăng tốc thêm các tác động tiêu cực lên tình trạng không khí sẵn bị ô nhiễm. Dữ liệu về chất lượng không khí của WHO cho biết hầu hết các thành phố trên thế giới với dân số từ 100.000 người tại các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình, có đến 60% dân cư những cộng đồng yếu thế, khu vực thiệt thòi đang hít thở thứ không khí không đạt tiêu chuẩn chất lượng, chiếm 92% trong tổng số 9 triệu ca tử vong toàn cầu vì ô nhiễm không khí, 3 đối tượng dễ tổn thương nhất là Phụ nữ, trẻ em và người lao động ngoài trời.

Cháy rừng ở Taiga.

Ô nhiễm không khí kéo theo bao hệ lụy môi trường và sức khỏe, làm sụt giảm năng suất lao động lẫn chất lượng cuộc sống, tăng biến động xã hội, tạo gánh nặng khủng khiếp lên hệ thống y tế cộng đồng và bị khẳng định chính là nguyên nhân gây tử vong cao thứ tư thế giới, chỉ đứng sau tim mạch, suy dinh dưỡng và hút thuốc lá. Những dự báo ảm đạm gần đây về sự tăng tốc của ô nhiễm không khí sẽ đưa số nạn nhân và các ca tử vong vượt mặt cả 3 tai họa sức khỏe kia cộng lại trong 1 ngày không xa.

Diễn biến và hệ quả 

Hai quốc gia Trung Quốc, Ấn Độ đứng đầu bảng (với 50%) số ca tử vong toàn cầu do ô nhiễm không khí chính là 2 nước có tình trạng ô nhiễm không khí bị xếp hạng tồi tệ nhất thế giới, còn riêng Việt Nam hiện đang đứng trong top 10 các nước Châu Á tiêu biểu dẫn đầu cả nước là Thủ đô Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, lượng bụi và khí thải đang liên tục tăng cao trong không khí khiến AQI luôn ở mức báo động, trong đó Thủ đô Hà Nội gấp đôi quy chuẩn quốc gia và gấp năm lần khuyến nghị từ WHO còn AQI của TP.HCM cao hơn một ít so với quy chuẩn quốc gia và gấp ba lần chuẩn WHO.

Nhà máy nhiệt điện Pannan ở quận Pan, TP. Lục Bàn Thủy, tỉnh Quý Châu, Trung Quốc.

Thủ đô New Delhi của Ấn Độ có tình trạng ô nhiễm không khí nghiêm trọng. Ảnh: Reuters.

Thang đo Chỉ số Chất lượng Không khí AQI là tổng hợp số liệu quan trắc từ 5 nguồn thông số ô nhiễm không khí chủ yếu: (1) Ozone mặt đất; (2) Ô nhiễm phân tử PM (Particulate Matter –Vật chất vi thể); (3) Carbon monoxide (CO); (4) Sulfur dioxide (SO2) và (5) Nitrogen dioxide (NO2)… tích tụ trong bầu khí quyển của Tầng đối lưu gần nhất bao bọc cuộc sống con người, nơi diễn ra mọi hiện tượng thời tiết, tạo mối tương tác tai họa lên ô nhiễm không khí bởi tích tụ bụi, khí thải và nhiệt độ ấm lên do hiệu ứng nhà kính gây biến đổi khí hậu. Trong 5 thứ đó chỉ có phân tử PM là dạng bụi vi mô gây đủ thứ ô nhiễm vật lý, sinh học, hóa học, vậy lại có khuynh hướng tập trung mật độ dày đặc lơ lửng trong lớp gần sát mặt đất, đang dần xem là tác nhân nguy hiểm nhất của ô nhiễm không khí thường gây hiện tượng mù khô quang hóa.

Đốt rác ở đồng ruộng.

Bụi mịn là một hỗn hợp phức tạp chứa các hạt vô cơ và hữu cơ ở dạng lỏng hoặc rắn bay lơ lửng trong không khí – bao gồm sulfate, nitrat, amoniac, natri clorua, cacbon, bụi khoáng và nước sinh ra từ tự nhiên như cháy rừng, bụi sa mạc, khói núi lửa, các cơn bão cát, lốc xoáy, hoặc từ chất thải sinh vật nhưng đa phần bụi mịn được tạo ra từ các hoạt động đốt phát thải của con người.Trong 1 diễn biến khác, rác thải nhựa biến tướng hình thành các hạt Vi Hạt Nhựa từ sự phân mảnh do bị phá hủy kết cấu lý – hóa dưới tác động hủy hoại, phân rã của bức xạ UV mặt trời, gió, nước, va đập cơ học, nén vụn, canh tác, xây dựng… Bụi mịn PM 10 hoặc 2.5 cùng bụi Vi Hạt Nhựa siêu vi polimer bền vững có đủ mọi kích cỡ, chủng loại PM, đến nay sắp đạt đẳng cấp “vật liệu nano” với đường kính vượt qua ngưỡng 1 micron và có đầy khắp nơi không chừa chỗ nào trên hành tinh do được phân tán từ gió, mưa, luồng nước, kể cả trong cơ thể con người qua chuỗi thức ăn và ghê nhất là tràn lan lơ lửng trong không khí ta hít thở đến nỗi được khoa học xem như 1 dạng ô nhiễm không khí mới, có tác động trực tiếp, khó tránh và cực kỳ nguy hiểm.

Mịt mù sương khói nhà máy.

Tác hại khôn lường mọi mặt 

Ô nhiễm không khí hiện xem là mối đe dọa môi trường lớn nhất thế giới do ảnh hưởng rất nghiêm trọng đến sức khỏe con người bởi 4 nhóm nguy cơ: (1) Các phản ứng hóa học bất lợi từ tạp khí ô nhiễm gây phơi nhiễm xâm hại giác quan, nội tạng cơ thể; (2) Tổn thương và tắc nghẽn cơ học trong cơ thể; (3) Gây nhiễm độc đầu độc môi trường mô, cơ, xương, khớp, nội tạng chúng khu trú; (4) Phát tán mầm bệnh và tạp chất ô nhiễm bám theo không khí hít vào… Toàn bộ hay cục bộ, 4 dạng tác hại đó gây nên đột quỵ, ung thư, bệnh tim mạch và biết bao bệnh lý khác về hô hấp, tuần hoàn và thần kinh. Thâm chí các hạt bụi mịn và siêu mịn – một trong những thành phần chính của không khí ô nhiễm có thể lọt qua hệ thống miễn dịch của cơ thể, xâm nhập qua màng tế bào tạo ra nguy cơ cực kỳ cao hơn đối với cơ thể con người. Không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe, ô nhiễm không khí còn khiến nảy sinh hàng loạt những bất ổn kinh tế – xã hội khiến nhiều trường học phải đóng cửa, cơ quan đổi giờ làm, mất ngày công và năng suất lao động, phá hủy chất lượng nguồn nhân lực, gây họa giao thông, tăng chi phí y tế…Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới WB, thiệt hại kinh tế toàn cầu do ô nhiễm không khí là khoảng 225 tỷ USD, riêng với Việt Nam, ô nhiễm không khí gây thiệt hại về kinh tế khoảng 10 tỷ đô la mỗi năm (chiếm từ 5 – 7% GDP). Không thể hiểu khác hơn: Ô nhiễm không khí chính là tên phá hoại mọi mặt cuộc sống, là sát thủ thầm lặng giết người hàng loạt!.

Khói bụi Công nghiệp.

Giải pháp khắc phục mối họa ô nhiễm không khí

Đê ngăn chặn, khắc phục tình trạng ô nhiễm không khí, cần tiếp cận, giải quyết một cách toàn diện, sâu sắc với nhiều biện pháp đồng bộ, căn cơ để chọn giải pháp thích hợp…Cụ thể hơn, về các biện pháp kỹ thuật, cần đưa các công nghệ mới vào mọi ngành sản xuất – dịch vụ nhạy cảm phát thải ô nhiễm không khí; Thay thế thiết kế, quy trình, máy móc thiết bị lạc hậu bằng dây chuyền công nghệ hiện đại, gây ít ô nhiễm hơn; Sử dụng Điện hay tăng cường năng lượng tái tạo thay thế cho nhiên liệu hóa thạch, hoặc nhiên liệu hóa thạch nhưng dùng thứ ít ô nhiễm hơn như LPG, LNG thay cho Than Đá, Củi, Dầu xăng.

Hình ảnh minh họa.

Về biện pháp tổ chức kinh tế – xã hội, cần di dời các đơn vị sản xuất gây ô nhiễm không khí ra xa khu dân cư và bắt buộc có đánh giá tác động môi trường không khí cùng giải pháp đồng hành thu hồi, tiết giảm khí thải, không bố trí những khu công nghiệp, chế xuất, trang trại trong thành phố; Trồng nhiều cây xanh, lập nhiều ao hồ nước, tạo những mảng thực vật rộng lớn và đều khắp thành phố, các khu dân cư vệ tinh nhằm điều hòa xanh hóa môi trường sinh thái; Tuyên truyền vận động người dân sử dụng phương tiện công cộng, hạn chế xe cá nhân giảm thiểu ùn tắc và mật độ khói bụi, hướng dẫn người dân vệ sinh tự phòng tránh ô nhiễm.

Hình ảnh minh họa.

Hình ảnh minh họa.

Cần phải có đồng thời những biện pháp hành chính, pháp trị mạnh mẽ nghiêm túc để điều hành, kiểm soát, chế tài mọi vi phạm hoặc hoạt động ẩn họa ô nhiễm không khí, theo đó phải hạn chế hay đánh thuế những sản phẩm có tác động ô nhiễm môi trường không khí, thậm chí cả những túi nylon ‘thân thiện môi trường”  khi đến hơn 50% chất liệu gốc vẫn là polimer trong cấu trúc, chỉ “phân rã” chứ không hề “phân hủy” và phạt nặng các hành vi phát thải sản xuất bất hợp pháp, đốt đồng đốt rác bừa bãi… Hướng đến 1 xã hội có môi trường trong lành, xanh sạch, cần bảo đảm chỉ tiêu phát triển bền vững với tư duy “không đánh đổi môi trường để phát triển”.

Hành động không thể nuộn hơn

Ở biến đổi khí hậu với quy mô bao trùm, nhân quả sâu xa, con người nhỏ bé chúng ta chỉ còn biết sống chung với nó nhưng cố gắng quyết liệt giảm thiểu, khắc chế tác hại với những chương trình chung tay hành động nhưng với Ô nhiễm không khí, chúng ta có thể khởi đầu mạnh mẽ, nghiêm túc bằng những hành động riêng rẽ nhỏ bé nhất đến to lớn đại trà hơn từ ngày hôm nay với sự thay đổi tích cực, ý thức, hành vi có tác động môi trường, đẩy mạnh sản xuất sinh hoạt xanh. Nỗ lực về ý thức môi sinh, thay đổi hành trình phát thải của từng cá nhân trong cộng đồng cùng hoạt động các đơn vị công nghiệp sản xuất phát triển bền vững tránh tác động tiêu cực môi trường bằng hạn chế phát thải nguy hại sẽ làm bức tranh môi trường có gam màu tươi sáng hơn cho nhân loại.

Hình ảnh minh họa.

Ô nhiễm không khí là dạng ô nhiễm khó kiểm soát, khó trị, khó tránh nhất, đi vào cơ thể ta hàng ngày, hàng giờ trên hết là bụi mịn đang đe dọa xóa sổ thế giới loài người bằng dịch bệnh như 1 kẻ hủy diệt. Sẽ không chờ Thiên tai tận thế, Siêu bão, Sóng thần, Núi lửa, Nước biển dâng, Thiên thạch va chạm, Chiến tranh hạt nhân, Đại dịch thế kỷ Ebola, Aids… chính sự phát sinh, phát triển âm thầm nhưng hủy diệt của bụi mịn, bụi nhựa đưa con người đến “ngày phán xét” trong 1 tương lai không xa nếu không ngăn chặn ngay từ lúc này.

Chỉ vài ngày trước Hội nghị Biến đổi Khí hậu COP 25 ở Madrid hôm nay 2/12/2019, tờ báo khoa học nổi tiếng Nature đăng tải kết quả nghiên cứu: Trái đất đang đi nhanh đến “điểm tới hạn toàn cầu” của Khí hậu sớm bị diệt vong. Không thể để thế hệ sau này trong bầu không khí độc hại đến mức chẳng dám ra đường, ngồi lì trong nhà oán trách nguyền rủa điều chúng ta bất chấp hậu quả gây ra hôm nay!.

Tác giả Lê Năng Hùng