“Có vẻ như Bước gió truyền kỳ của Phan Hoàng được viết từ cảm hứng lịch sử và cảm hứng thời đại. Khi dùng hình tượng ngọn gió làm trung tâm, xuyên suốt tập trường ca là anh có dụng ý nói về cái đã qua, đã muộn, đã trở thành quá khứ, thành lịch sử. Anh đã khéo léo kéo xa về gần, đưa cội nguồn về với hiện tại.
* Nhà thơ Phan Hoàng: Nghĩa tình của người Sài Gòn
* Nhà văn Phan Hoàng miêu tả ‘Sài Gòn ngọt từ da thịt ngọt ra’
* Đèo Le – tường thành của lòng yêu nước
Cả tập trường ca là một câu chuyện truyền kỳ về công cuộc mở cõi và giữ nước của dân tộc Việt Nam ta. Những vấn đề mà anh đặt ra trong thơ luôn làm cho người đọc phải thảng thốt, giật mình. Anh không sử dụng những ngôn từ bóng bẩy, đa nghĩa nhưng lại có sức cảm hoá người đọc, dồn ép người đọc, tấn công người đọc từ mọi phía, mọi hướng, từ gần đến xa, từ cao xuống thấp giống như gió Tuy Hoà quê hương vậy”. Đó là lời nhận xét của Nhà văn, đạo diễn VĂN LÊ trong Trường ca của Phan Hoàng.
Mở đầu:
NHỮNG NGỌN GIÓ VÔ DANH
Những ngọn gió vô danh
Người ơi từ đâu theo gió bay đi
Từ đâu hồn thiêng bay về cùng gió
Đêm đêm bỗng nghe bóng cây ngọn cỏ
Tiếng ai trong gió lạnh rơi thì thầm
Đêm đêm bỗng nghe rừng xanh thành cổ
Bước ai trong gió lặng trôi bềnh bồng
Người mới con trai người vừa con gái
Ước mơ căng tràn ngực gió thanh xuân
Người lên đầu non người xuôi cuối bể
Xác hoá mây bay hồn về đất mẹ
Người từ ngàn năm người quên tên tuổi
Bỗng gió theo về bỗng gió bay đi.
Phần I:
GIÓ TIẾP SỨC ƯỚC MƠ
I. Gió mở đường bay
II. Đồng dao nghịch gió
III. Cuộc trò chuyện giữa gió và núi
IV. Gió tiếp sức ước mơ
I.
Gió mở đường bay
Mỗi ngọn gió bay mở một con đường
Mỗi con đường lao đi bí ẩn như ngọn gió
mạnh mẽ và thơ ngây.
– Gió từ đâu mà có?
Gió do ai sinh ra?
Gió có mẹ có cha?
Gió có ông có bà?
Gió có nội có ngoại?.
Tuổi thơ ta hồn nhiên bao câu hỏi
Hồn nhiên như ngọn gió hồn nhiên
Tung tăng cuốc kêu dế gáy chim ca
Cóc nhái gọi sấm gọi chớp gọi mưa
Gọi cả nỗi buồn giấc mơ lấm lem bùn đất
Giao hưởng đồng quê hòa quyện lời ru ôm lấy xóm làng.
Tuổi thơ ta hồn nhiên bao câu hỏi
Hồn nhiên như ngọn gió hồn nhiên
Trong xanh ánh mắt sương mai
Khóc người lớn cười
Cười người lớn khóc.
– Gió tự do rong chơi mọi chân trời, có bao giờ được hôn tóc cô tiên hay vuốt ve chòm râu ông bụt? Gió có được bà thương yêu chiều chiều dắt đi lễ chùa cúng phật, chắp tay quỳ lạy nam mô a di đà cầu nguyện sức khoẻ mùa màng tốt tươi?
Những câu hỏi ngây ngô như ngọn gió ngây ngô bay khắp nhà bay khắp vườn bay khắp làng bay khắp cánh đồng mênh mông đêm đông vắng mẹ.
Những câu hỏi mở đường bay đến chân trời biền biệt người thân như con sáo sổ lồng không tiếng vọng trở về nước mắt cây cỏ cố hương.
II.
Đồng dao nghịch gió
– Không có gió thì không có nước
Không có nước thì không có sông
Không có sông thì không có đồng
Không có đồng thì không có ruộng
Không có ruộng thì không có lúa
Không có lúa thì không có ta!
– Ta về với lúa
Lúa về với ruộng
Ruộng về với đồng
Đồng về với sông
Sông về với nước
Nước về với gió
Gió về với ta!
Lưng trâu chìm bảy nổi ba
Đồng dao nghịch gió trôi ra… dòng đời
Nhớ quê nằm mớ trò chơi
Sông xưa gió vọng tiếng cười lưng trâu
Dòng sông thơ dại dãi dầu
Bắc yêu thương những nhịp cầu đồng dao!
III.
Cuộc trò chuyện giữa gió và núi
Nhiều đêm trong mơ ngược dòng ấu thơ đuổi bắt sao trời, ta trộm nghe núi mở lòng với gió:
– Các cụ đồ nho ngày xưa đặt cho núi tên chữ Thạch Bi Sơn. Những bác nông dân quen gọi núi Đá Bia, núi Ông Bia quê mùa chất phác. Núi yêu những bác nông dân và yêu cả các cụ đồ.
Gió hỏi:
– Núi đứng một mình núi có buồn không?
Núi tỏ ra sành địa lý:
– Dưới chân núi là Vũng Rô của Biển Đông như cô gái đương thì kiêu sa và xa xa phía tây là đồng bằng Tuy Hoà châu thổ sông Ba lúc màu mỡ phù sa lúc ầm ào thác lũ.
Con đường xuyên sơn ngoằn ngoèo đèo Cả âm vang bước chân, vó ngựa, chiến xa vệ quốc oai hùng. Núi vui thú cây cỏ chim muông, núi mê mải ngắm các cô thôn nữ.
Những cô thôn nữ đôi chân trắng muốt dẻo dai, đôi tay thon thả giỏi giang, ánh mắt lúng liếng đa tình. Những cô thôn nữ một thời đào đá đắp đường cho những đoàn quân xông pha giữ yên bờ cõi.
Gió hỏi:
– Núi nhớ gì một thời trận mạc? Núi nhớ gì một thời đội sấm đội chớp mở đường? Núi nhớ gì một thời làm người lính trấn biên?
Núi lại làu làu lịch sử:
– Nhớ và nhớ thật nhiều. Một thời núi là vị trọng tài phân chia ranh giới hai nước Việt – Chiêm. Núi phóng tầm nhìn tận Sài Gòn, Cà Mau, Hà Tiên và cả xứ sở Cao Miên. Núi gởi hồn theo những đám mây màu cánh vạc về miền Tây Nguyên và Ai Lao quyến rũ.
Theo cách tính của các anh học trò học vẹt: núi cao chừng hơn bảy trăm thước, một hòn đá to nhô lên trên đỉnh như mũi giáo, mũi gươm, mũi tên hùng cứ một phương và như dương vật sinh tồn khổng lồ quanh năm cường lực ấp ôm mây trắng.
Hoàng đế thi sĩ Lê Thánh Tôn mở đường đến đây lấy cây rừng làm bút, lấy đá núi làm nghiên, lấy nước biển làm mực, đề thơ lên thạch trụ cao vút chín tầng xanh.
Con đường minh quân xây bằng máu đào soi sáng đường bay chim Việt, nối ngàn xưa cho tới ngàn sau.
Núi nghênh đón những tao nhân mặc khách và đón những gã ăn mày thất cơ lỡ vận, núi tiễn những đoàn quân oai hùng ra trận và an ủi những đôi tình nhân ôm chặt hôn vội hôn vàng nguyệt thực đẫm nước mắt chia ly.
Gió thẹn thùng:
– Vậy còn với gió, núi không nhớ gì sao?
Núi đỏ mặt:
– Đã triệu triệu năm rồi
núi vẫn mềm lòng đứng đợi
gió mãi rong chơi hang lạ đồi non
núi vẫn đợi không hờn không trách
đợi đến biển khô đợi đến đá mòn
như con đường làng đợi từng tiếng bước thân quen
như con đường sắt cắt chia đợi những chuyến tàu thống nhất
như người vợ lính trận giấu kín mùi hương da thịt khát khao đợi ngày sum họp
mỗi cơn mơ ái ân một tiếng nấc run rẩy buốt lòng suối nóng đẫm thanh xuân
IV.
Gió tiếp sức ước mơ
Từ nhựa sống mỡ màng rễ vật vã mồ hôi đất sâu
Những cành xanh vươn vai tươi cười bầu trời cao rộng,
Từ sân ga nghẹn ngào tiễn đưa phập phồng chờ đợi
Những con tàu như cánh diều no gió kết nối ước mơ.
Sau mỗi chuyến tốc hành
Ta ngược đường bay tìm về ngọn gió biển tuổi thơ,
Sân ga cong cong dáng sông dáng núi
Lồng lộng Đá Bia
Oai linh tinh hoa trời đất
Hào hiệp sông Ba
Thiêng liêng dòng sữa sinh thành.
Sừng sững tầng mây
Gió xanh áng thơ huyền thoại,
Đá Bia
Hiên ngang dáng cha
Thách thức đại dương
Thách thức những cơn giông lịch sử.
Mênh mang đôi bờ cát dài độ lượng
Gió say bầu rượu dân ca,
Sông Ba
Bao dung tấm lòng của mẹ
Nuôi cây lúa nghĩa tình
Nuôi cả lũ kiến chòm ong.
– Gió ơi, đất trời cao rộng bốn phương,
Bay đường nào con người bớt khổ đau?
Bay đường nào con người bớt nghèo đói?
Bay đường nào con người bớt phản trắc?
Bay đường nào con người tin được nhau?
Bình thản trước nỗi lòng ta
Gió biển tuổi thơ dang rộng vòng tay từ mẫu,
Tiếp sức ước mơ con tàu nóng bỏng trái tim thiên di,
Bay về phía biên cương mãnh thú gầm gừ sấm chớp mưa giăng
Bay về phía biển khơi kình ngư ầm ào áp thấp dậy sóng
Bay đến vùng trời thi ca âm nhạc đang cứu rỗi những nòng súng lên đạn bắn vào mầm xanh mở mắt tự do cất tiếng nói tương lai
Phần II
BƯỚC GIÓ TRUYỀN KỲ
I. Bước gió truyền kỳ
II. Gió khẩn hoang
III. Gió xuôi chín khúc sông rồng
IV. Tây Nam mùa gió chướng.
I.
Bước gió truyền kỳ
1.
Thức dậy trong ta bước chân huyền thoại
Thức dậy trong ta ngọn gió trăng rằm
Thức dậy trong ta nỗi buồn cổ tích
Thức dậy ước mơ khí phách cha ông.
Ước mơ bao dung tình sông
Ước mơ hiên ngang dáng núi
Ước mơ ủ mầm khí thiêng
Bật từ đất đai ngàn xưa trấn biên
Âm vang bước gió truyền kỳ
Lớp lớp người người
Tay kiếm tay cờ
Lớp lớp người người
Tay rìu tay giáo
Mắt chớp lửa mặt trời phương nam
Lẹ hơn sóc
Mạnh hơn hổ báo
Nhanh hơn tiếng hú rừng hoang
Lẫm liệt lao mình
Máu
Máu
Máu
Mở cõi
Máu
Máu
Máu
Giữ nước
Ước mơ ủ mầm hạt lúa ca dao
Bật từ đất đai ngàn xưa trấn biên
Âm vang bước gió truyền kỳ
Lớp lớp người người
Tay cuốc tay cày
Lớp lớp người người
Chém cá tràng kình
Mắt xua mây xám Biển Đông
Lưng bóng nắng
Mồ hôi lạnh
Ngực dằn từng cơn ho cơn sốt gió bấc gió nam cồ
Chân ngăn từng dòng nước khách nước lũ
Vật vã
Kiên trì
Tự lực
Khẩn hoang.
2.
Ơi lớp lớp người người
Hiên ngang đôi cánh ước mơ chim Việt
Đôi cánh Lạc Long Quân
Đôi cánh Âu Cơ
Bay từ đất thiêng trung thành voi phục Phong Châu
Bay từ khí thiêng oai hùng rồng lượn Thăng Long.
Ơi lớp lớp người người
Hiên ngang đôi cánh ước mơ chim Việt
Đôi cánh ngàn năm
Ước mơ ngàn năm
Âm vang bước gió truyền kỳ
Bước gió dịu dàng kiệu hoa Huyền Trân
Tay gạt nước mắt tay cầm nhan sắc
Không tướng không quân
Xông pha đắp bồi hình hài đất nước.
Bước gió vó ngựa uy phong Lê Thánh Tôn
lưng kiếm túi thơ
rừng nghinh biển đón
phất cờ mở rộng biên cương Tổ quốc.
Bước gió Nguyễn Hoàng
Bước gió Lương Văn Chánh
Bước gió Nguyễn Hữu Cảnh
Bước gió những đoàn quân vô danh
Bước gió những lưu dân vô danh
Bước gió những nghệ sĩ vô danh
Bước gió những mỹ nữ vô danh
Bước gió…
Nhập hồn xóm làng
Nhập hồn sông suối
Nhập hồn núi rừng
Nhập hồn biển đảo.
3.
Ơi lớp lớp người người
Hiên ngang đôi cánh ước mơ chim thần Lạc Việt
Âm vang bước gió truyền kỳ
Âm vang đường bay đất nước cong cong hình dấu hỏi.
Dấu hỏi nội lực kháng thể độc lập sinh tồn
Dấu hỏi kiên trì tự chủ tự do tự lực
Tự tin trống đồng vọng vang ngàn năm trước.
Dấu hỏi hoà bình hoà giải hoà khí yêu thương
Dấu hỏi hoả tốc dân quyền dân sinh dân trí
Dân chủ từng cái nhấp chuột hội nhập thế giới hôm nay
Và dấu hỏi
Như tiếng sấm rền suy tư ngày giông bão:
Bước gió minh triết đường bay vàng tương lai đàn chim Việt
Giữa cuồn cuộn chuyển động sắc màu vũ trụ hấp lực những hố đen?.
II.
Gió khẩn hoang
1.
Những ngọn gió mang hương hồn đất đai
Tự vạch cho mình những con đường xuyên nam xuyên tây
Dọc ngang miền sông rạch.
Những ngọn gió chưa bao giờ ngừng thổi
Tiếp sức cánh buồm mang đầy hy vọng
Như chuyến tàu không ngừng chuyển bánh
Và cánh đồng xanh đến hạt phù sa cuối cùng
Chuyển vụ
Lại lên xanh.
2.
Những ngọn gió mở đường trĩu nặng ước mơ
Khởi từ tình yêu bùn lầy sỏi đá dựng ruộng dựng nương
Từ câu hát then ới la đằm thắm váy hoa núi đồi đất Tổ
Từ câu quan họ liền anh liền chị hẹn hò Kinh Bắc cởi áo trao nhau
Từ câu bài chòi hò khoan đối đáp duyên hải miền Trung sóng vỗ
Sông nước nhớ thương đọng lại nỗi buồn nông sâu thành câu vọng cổ
Nỗi buồn ngọt ngào gió chướng phương Nam se se cay đắng
Nỗi buồn ly hương dựng mới quê hương.
Những ngọn gió mở đường in dấu bao linh hồn
Bộ hành xuôi về hướng nam
Căng buồm ngược về hướng tây
Gió hoá thân những chàng trai vạm vỡ lưu dân
Gánh trên vai ánh mắt hy vọng người già
Giấu kín trong tim mùi hương vợ trẻ tiếng khóc con thơ
Vượt lam sơn chướng khí
Vượt thác lòng trắc ẩn
Vượt lên số phận thiên di như con thuyền độc mộc vượt trùng dương.
3.
Những ngọn gió mở ra vùng đất mới
Từng giọt mồ hôi nhỏ xuống
Từng giọt máu đào đổ xuống
Từng sinh mạng ngã xuống
Từng lớp người nằm xuống
Gió dâng lên dòng sông chín khúc hoá rồng cuồn cuộn ước mơ
Gió dâng lên bao cánh đồng mênh mông cò bay mỏi cánh
Gió dâng lên những thành phố trẻ lớn nhanh Phù Đổng
Gió dâng lên những cái tên gần gũi quê mùa
Bà Rịa, Đồng Nai, Sài Gòn, Tây Ninh, Long An, Bến Tre, Cần Thơ, Đồng Tháp, An Giang, Kiên Giang, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Cà Mau… đẹp như ca dao
Củ Chi, Nhà Bè, Cần Giờ, Bến Lức, Mỹ Tho, Gò Công, Ô Môn,
Cái Mơn, Cái Bè, Cái Răng, Cái Nước, Cái Vồn,… quyến rũ như cổ tích
Những cái tên dân dã dựng nên văn hoá chân lấm tay bùn
Dựng nên phương Nam huyền thoại gió mới
Những cái tên nôm na cổ truyền không chủ nghĩa hiện sinh, hậu hiện đại nào có thể xoá nhoà.
4.
Những ngọn gió mở đường
Mang linh hồn đất đai
Mang giấc mơ chinh phục
Mang tinh thần bất khuất
Chưa bao giờ ngừng thổi
Như những chuyến tàu không ngừng chuyển bánh
Và những cánh đồng xanh đến hạt phù sa cuối cùng
Chuyển vụ
Lại lên xanh.
Những ngọn gió tiên phong mở đường
Những con đường mang hình ngọn gió
Bắc những chiếc cầu tre cầu đước lắt lẻo
Bắc những cây cầu dây văng phượng múa rồng bay
Nối những chuyến tàu thống nhất xuyên bắc xuyên tây
Tạc nên tượng đài nhân hậu và quả cảm
Tạc nên tượng đài trù phú và hào phóng
Tượng đài người phương Nam
Tượng đài đất phương Nam.
III.
Gió xuôi chín khúc sông rồng
1.
Để lại phía sau nỗi đau trận mạc
tình yêu lứa đôi không còn bão lửa cắt chia
gió nối những ngả đường xuân thì mỏi mòn chờ đợi
dựng những chiếc cầu lãng mạn như mắt môi thôn nữ hát dân ca.
Gió ngược phương ta năm eo duyên hải
Gió xuôi chiều em chín khúc sông rồng
Đường gió minh mang tình tang đồng bằng
Rực đỏ vùng vùng phù sa
Nóng chảy dòng dòng xích đạo
Giàn lửa hoa em mông muội đồng nội Cửu Long
Hoả thiêu từng tế bào ta ngựa hoang đại ngàn Trường Sơn
Hoả thiêu cả giấc mơ bí mật giống đực
Giấc mơ sinh trưởng
Giấc mơ không trọng lực.
2.
Gió xuôi chiều em sông rạch êm đềm
Gió ngược phương ta đại dương ầm ào sóng vỗ
Sông em đã rạch
Biển ta khó lường
Thuyền em neo đá
Ngựa ta buông cương
Thịt da nhiệt đới
Hừng hực ngực lửa
Hực hừng đùi hương
Bềnh bồng suối tóc
Bồng bềnh môi trầm
Bềnh bồng mông núi
Bồng bềnh lạch hoa
Bồng em lốc xoáy
Bềnh ta bão rung
Ta bồng em đắm
Em bềnh ta say…
Sông rồng chín khúc mây bay
Sông tình chín lúc gió ngây hương nồng
Em làm vợ ta làm chồng
Yêu nhau thì cứ bềnh bồng bập bênh
IV.
Tây Nam mùa gió chướng
1.
Nhớ ơn lấp biển vá trời
Sinh thành non nước muôn đời nước non
Phận ta tiên cháu rồng con
Hẹn em biên giới khấn hồn người xưa.
Tây Nam gắt nắng dầm mưa
Ta về gió chướng cũng vừa dọc ngang
Mây thênh thang nước mênh mang
Không em mây nước bẽ bàng buồn trôi.
2.
Ông bà khai rạch khẩn đồi
Sinh ra làng mạc để rồi sinh em
Cảm thương cô bé lọ lem
Bơi trong gió chướng giặc đêm cướp ngày.
Ta về ước hẹn mây bay
Nghênh ngang gió chướng quắt quay gió lòng
Tình sương khói nỗi bão giông
Không em biên giới như không biên thuỳ.
PHAN HOÀNG
